عوامل متعددی در شکل گیری اعتیاد نقش دارند با این تفاوت که میزان تاثیرگذاری آنها با هم فرق میکند برخی نقش بنیادی دارند و بعضی دیگر زمینه ساز اعتیاد هستند .
عوامل فردی ، اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی و سیاسی در فرآیندشکل گیری اعتیاد تاثیر دارند.
عوامل فردی
فقرمعنوی ،افسردگی ، بیماری ، لذت جویی، عدم اعتماد به نفس ، استقلال طلبی ، عدم رشد شخصیت و نا امیدی از جمله علل گرایش به اعتیاد هستند .
علل خانوادگی
اعتیاد یک یا چند نفر از اعضای خانواده زمینه ساز اعتیاد دیگر اعضاء میشود ، والدین معتاد غالبا فرزندان معتاد دارند زیرا اولا الگوهای نامناسبی برای فرزندان خود هستند و ثانیا فرصت لازم را برای تربیت آنها ندارند .
در تحلیل روانپزشکان وجود خلا عاطفی عمیق در فرد ،زمینه ی مساعدی برای اعتیاد شناخته شده است .
علل اجتماعی
محیط مدرسه ، دوستان ناباب ، تفریحات ناسالم ، بیکاری ، عدم مقبولیت اجتماعی ، فقر مالی و فرهنگی و... در شکل گیری اعتیاد نقش بنیادی دارند بر همین اساس است که دانشمندان برای جلوگیری از اعتیاد کودکان و نوجوانان ، سالم سازی محیط مدرسه و پیش گیری از معاشرت با دوستان ناباب را مطرح کرده است .
در یک تحقیق میدانی از سوی اداره ی مطالعات و تحقیقات کاربردی اداره ی کل مبارزه با مواد مخدر علت شروع استفاده از مواد مخدر به میزان 62% معاشرت با دوستان ناباب اعلام شده است.
علل جغرافیایی و اقتصادی
ساکن شهرها و روستاهایی که در مسیر عبور مواد مخدر هستند ، به علت سهولت دسترسی به آن و همکاری با سوداگران مرگ ، بیشتر در معرض اعتیاد قرار میگیرند.
فقر و بحران اقتصادی نیز از عوامل اعتیاد محسوب میگردند . معمولا در خانواده های فقیر افراد معتاد بیشتر یافت میشوند.
علل سیاسی
از آنجا که جوانان هر جامعه ای در صحنه های فرهنگی ، سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی آن نقش اساسی دارند استعمارگران سعی میکنند خلاقیت ، شادابی و بالندگی را از آنان بگیرند از این رو با بهره گیری از سیاست های راهبردی نظیر تهاجم فرهنگی و توزیع مواد مخدر میکوشند نقش جوانان را در جامعه کمرنگ کنند و از این طریق به اهداف شوم خود دست یابند.