حمید اولیایی، فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و مسمومیت‌ها، یکی از پزشکانی است که از زمستان سال گذشته تاکنون صدها بیمار مبتلا به علایم مسمومیت با سرب را در مراکزدرمانی استان یزد معاینه و درمان کرده‌است.
به گزارش شهروند، بیمارانی که از استان‌های هرمزگان، یزد، سیستان‌وبلوچستان و کرمان در این مراکزدرمانی بستری شده بودند، نشانه‌ای است از گستردگی شیوع مصرف تریاک‌های حاوی سرب درکشور. به گفته او، برخی مطالعات نشان می‌دهد که در دهه٨٠ هم مواردی از مراجعه معتادان بر اثر مسمویت با سرب اتفاق افتاده؛ اما درچند ماه اخیر تعداد بیماران به حدی بوده که سابقه نداشته است. دردهای شکمی و بیماری استحاله‌ای مغز (انسفالوپاتی) دوعارضه اصلی مسمومیت با سرب است.
اولیایی عارضه دوم را بسیار خطرناک می‌داند: «انسفالوپاتی می‌تواند باعث مرگ بیمار هم شود. بروز بیماری کلیوی، دردهای عضلانی و مفصلی و نقرس از دیگر پیامدهای مصرف سرب است.» این متخصص سم‌شناسی هم مانند دیگر کارشناسان، مصرف خوراکی تریاک را در بروز مسمومیت حاد سرب موثر می‌داند: کسانی که مصرف خوراکی دارند یا شیره تریاک را مصرف می‌کنند با مشکلات جدی‌تری روبه‌رو می‌شوند، اما درشرایطی که مصرف‌کنندگان تریاک‌های سربی روانه بیمارستان‌های کشور می‌شوند، کمبود داروی پادزهر سرب هم یکی دیگر از دغدغه‌های جدی مراکزدرمانی است: «با کمبود داروهای پادزهر سرب در داروخانه‌های بیمارستانی کشور روبه‌رو هستیم و باید وزارت بهداشت در این زمینه چاره‌اندیشی کند. البته پزشکان درشرایط فعلی از برخی داروهای جایگزین استفاده می‌کنند اما پادزهرها باید خیلی فوری تأمین شوند.»
ما تریاکِ خوب را می‌شناسیم
این مصائب درشرایطی درکشور رخ می‌دهد که هنوز پرسش اصلی درباره نوع ماده‌ای که به تریاک اضافه می‌شود؛ پاسخ روشنی ندارد.
حجت فروشنده موادمخدر است. او نزدیک به ١٥سال است که فروش موادمخدر را به‌عنوان شغل دوم برگزیده. آن هم فقط تریاک. در این مدت چندبار دستگیر شده و مدتی زندان بوده و هربار پس از آزادی دوباره دست به کار شده است. او از برخی روش‌های قاچاقچیان برای افزایش وزن تریاک پرده برمی‌دارد:
از جریان تریاک‌های سرب‌دار چیزی می‌دانید؟
من هم شنیده‌ام از گوشه و کنار. آدمی که اهل خریدوفروش باشه، هیچ‌وقت خودش رو خراب نمی‌کنه. این حرفا دروغه. سم کجا بود؟ کسی نمی‌ره با دست خودش به تریاک سم بزنه.
سم که نمی‌زنند. سرب قاطی‌اش می‌کنند.
خب حالا همون. فرقی نداره. بالاخره سرب هم سمه دیگه.
اون‌هایی که شناخته‌شده هستن، هیچ‌وقت از این کارا نمی‌کنن. خیلی چیزا به تریاک اضافه می‌شه ولی کسی سرب نمی‌زنه. احتمالا دو سه نفر که پول کلانی داشتن، رفتن تریاک خریدن و سرب قاطیش کردن. شاید اون‌ورِ مرز این کارها رو می‌کنن. این‌ور مرز که هر کسی اهلش باشه می‌دونه چی بزنه توی تریاک که هم سنگین بشه هم مشکلی پیدا نشه.
چه چیزایی به تریاک اضافه می‌کنید؟ چرا اضافه می‌کنید؟
ما که این کارو نمی‌کنیم، ولی چرا نداره. برای این‌که وزنش بره بالاتر سود بهتری نصیب طرف بشه. من فقط فروشنده‌ام. اهل این کارا نیستم، ولی خب دیدم خیلی چیزا قاطی تریاک می‌کنن.
چه چیزهایی؟
مثلا کاکائو، جگر چرخ‌کرده گاو، جوشانده برگ کنف، چایی ارزون‌قیمت و چیزای دیگه. قرص ترامادول هم اضافه می‌کنن که گیرایی مواد بره بالا. بعضیا هم حنای هندی می‌زنن توی مواد. این کارها رو عمده‌فروش‌ها می‌کنن تقصیر ما نیست. ما تریاک خوب رو می‌شناسیم. تریاک‌هایی که رنگ‌شون خاکستری باشه، معلومه که خیلی قاطی دارن. تریاک باید شفاف و براق باشه.
الان تریاک کیلویی چند معامله می‌شود؟
لب مرز بین [٨٥٠] هزار تومن تا [یک] میلیون و٢٠٠هزار تومن خریدوفروش می‌شه، ولی خب تا بیاد داخل و پخش بشه گرون می‌شه.
درتهران چند؟
٢میلیون و٦٠٠ تا ٢میلیون و٨٠٠هزارتومن.
خب حالا اگر تریاک چیزی قاطی‌اش نباشد، هم همین قیمت است؟
نه آقا. همین الان آدم داریم که دنبال تریاکِ درجه یک می‌گرده. تریاکِ خوب تا کیلویی [٤میلیون] و٥٠٠هزارتومن هم فروش میره، ولی خب همه معتادها که نمی‌تونن این‌قدر پول بدن.
پای روغن موتور خودرو در میان است
معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با موادمخدر درباره نقاط مبهم ماجرا روایت دیگری دارد.
پرویز افشار که مسئولیت سخنگویی این ستاد را هم برعهده دارد، احتمال افزوده شدن سرب را درخارج از کشور به تریاک «ضعیف» می‌داند: آنالیز تریاک‌های کشف‌شده درمبادی ورودی کشور در ماه‌های اخیر نشان می‌دهد که این مواد آغشتگی چندانی به سرب نداشته‌اند. به همین دلیل احتمالا قاچاقچیان داخلی با افزودن سرب یا ماده‌ای حاوی سرب قصد دارند نفع مالی بیشتری ببرند و بازار را در کنترل خودشان نگه دارند، اما قاچاقچیان چه ماده‌ای را به تریاک اضافه می‌کنند؟
افشار عقیده دارد این ماده احتمالا بسیار قوی روغن موتور خودرو است: «قاچاقچی‌ها از روغن موتور خودرو به دلیل خاصیت روان‌کنندگی در هنگام آماده کردن تریاک استفاده می‌کنند. همین افزودن روغن موتور خودرو می‌تواند عامل بروز مشکلات اخیر باشد، چراکه میزان سرب در روغن موتور زیاد است.» این نخستین‌بار نیست که از روغن موتور خودرو به‌عنوان متهم اصلی بالارفتن میزان سرب در تریاک حرف می‌زنند. اردیبهشت‌ماه امسال بود که کیوان الچیان، عضو انجمن متخصصان داخلی ایران با ابراز نگرانی از مسمومیت‌های ناشی از مصرف تریاک گفته بود: «در این ماده مخدر، از روغن سوخته خودرو استفاده شده که سیاه‌رنگ و سنگین است و به دلیل داشتن حجم زیاد سرب، کاهش سطح هوشیاری افراد و نارسایی کبدی و حتی مرگ بیماران را هم درپی دارد.» با این حال سخنگوی ستاد مبارزه با موادمخدر تأکید می‌کند، تاکنون کارگاهی که در آن مواد افزودنی به تریاک اضافه شود، کشف نشده است. پس نمی‌توان دراین‌باره با اطمینان سخن گفت.
افشار اطلاعرسانی گسترده به مردم را بهترین کار درشرایط فعلی می‌داند. او این انتقاد را که اطلاعرسانی دراین‌باره محافظه‌کارانه بوده، هم رد می‌کند: «ما از همان روزهای اول به اتفاق مسئولان وزارت بهداشت و سایر دستگاه‌ها جلسه داشتیم و برای تهیه داروهای مورد نیاز درمان مسمومیت هم از طرف وزارت بهداشت اقدام لازم انجام شده و به اندازه کافی دارو وارد کشور شده است.» دسترسی آسان معتادان به شربت تریاک یکی دیگر از همین کارهای فوری مورد اشاره سخنگوی ستاد مبارزه با موادمخدر است، زیرا به نظر افشار فعلا باید تلاش کرد معتادان به جای مصرف تریاک سراغ شربت تریاک یا مصرف متادون زیرنظر پزشک بروند.
ترس و لرز معتادان
حالا دیگر «تریاک‌کِش»های حرفه‌ای هم ترس برشان داشته که نکند مثل فلان رفیق‌شان تریاک‌کشی یا تریاک‌خوری ناکارشان کند. حالا خیلی‌ها وقت خرید از فروشنده تضمین می‌خواهند و خیلی‌های دیگر قید این همه ترس و لرز را می‌زنند و صاف می‌روند سراغ شربت تریاک یا متادون و شاید هم چیزهای دیگر. برخی هم در این میان عزم درمان می‌کنند. شاید به زودی ساز و کار بازار، موجب شود قاچاقچیان از ترس از دست رفتن بازارشان تغییر روش دهند تا آن روز اما بساط کُری‌خوانی معتادها برای هم‌محفلی‌هایشان درباره تریاکِ ناب تعطیل است.
