اعتیاد چیست؟ اعتیاد یک «بیمارى اجتماعی» است که عوارض جسمى و روانى دارد و تا زمانى که بـه علل گرایش «بیمار» توجه نشود، درمان جسمى و روانى فقط براى مدتى نتیجه بخش خواهد بود و فرد معتاد دوباره گرفتار « مواد اعتیاد آور» می گردد. اعتیاد به موادمخدر یکى از مهم‌ترین مشکلات اجتماعی، اقتصادى و بهداشتى است که عوارض ناشى از آن تهدیدى جدى براى جامعه بشرى محسوب شده و موجب رکود اجتماعى در زمینه هاى مختلف مى گردد.
همچنین ویرانگری هاى حاصل از آن زمینه ساز سقوط بسیارى از ارزش ها و هنجارهاى فرهنگى و اخلاقى شده و بدین ترتیب سلامت جامعه را بطور جدى به مخاطره مى اندازد. پدیده شوم قاچاق مواد مخدر بیش از آنکه فعالیتى سوداگرانه، تجارى و اقتصادى در عرصه مافیاى اقتصاد بین المللى باشد، ابزارى کارآمد، مؤثر و راهبردى در گسترش نظام سلطه صاحبان قدرت جهان بر کشورهاى توسعه نیافته است. تحلیلگران مسائل سیاسى و اجتماعى بر این باورند که در تهاجم و نفوذ فرهنگی، پدیده مواد مخدر مهم ترین عامل به تباهى کشیدن و انحطاط اخلاقى جوامع به شمار می رود.
متاسفانه گسترش دامنه مصرف مواد مخدر در جامعه امروزى به حدى است که حتى قشر متفکر و تحصیل کرده را نیز به سمت خود کشانده است. اعتیاد به عنوان یک آسیب اجتماعی، هیچ گاه بطور کامل ریشه کن نخواهد شد، اما با تدبیر، اندیشه و تلاشى مخلصانه حداقل می توان آن را به کنترل در آورد.
هدف از اعتیاد چیست
در این قسمت ابتدا مراحل اعتیاد را بیان می کنیم سپس با انواع مواد مخدر آشنا می شویم این مواد مخدر یکی از هدف های اعتیاد هستند.
- مرحله آشنایى: این مرحله با تشویق دیگران، مخصوصاً دوستان ناباب، یا از روى غرور و کنجکاوى خود فرد شروع می شود.
- مرحله شک و تردید: در این مرحله فرد به مبارزه با امیال خود می پردازد.
- مرحله اعتیاد واقعى: در این مرحله علائم اعتیاد ظاهر گشته، فرد و زندگی وی را احاطه می کند.
انواع مواد مخدر و مضرات آن
- سستی زا
- توهم زا
- توان افزا
مواد سستى زا:
موادى هستند که مصرف آن بر روى اعصاب مصرف کننده اثر گذاشته و در نتیجه فعالیت فکرى و بدنی او را سست می کند، که شامل:
الف: طبیعى مانند: استحصالات گیاه خشخاش، تریاک، شیره تریاک، مرفین.
ب: مصنوعى مانند: هروئین، متادون، نرمتادون، پاپاورین، پتیدین، انواع و اقسام قرص هاى مسکن و آرام بخش.
مواد توهم زا:
با مصرف این مواد فرد دچار اوهام حسى و بصرى می شود. این مواد را هالوسینوژن می گویند، که شامل:
الف: طبیعى مانند: استحصالات گیاه شاهدانه، حشیش، بنگ، ماریجوانا، گراس، چرس، مسکالین، جو سیاه آفت زده، برخى از قارچ هاى حاوى مواد توهم زا، دانه هاى نوعى نیلوفر وحشی
ب: مصنوعی مانند: ال اس دی (L.S.D)، دی متیل تریپتامین (D.M.T)، دی اتیل تریپتامین (D.E.T)
مواد توان افزا:
مصرف آن بر روى سلسله اعصاب تأثیر گذاشته و در نتیجه فعالیت فکرى و بدنى مصرف کننده بیشتر و باعث هیجان می شود. این مواد به دو دسته تقسیم می شوند که عبارتند از:
الف: طبیعی، مانند: برگ کوکا، کوکائین، کراک، برگ و ساقه برخى درختان مثل خات و کراتم و ناس.
ب: مصنوعی، مانند: آمفتامین، متیل آمفتامین، ترکیبات آمفتامین ها.
آثار سوء مواد مخدر
در شرايط معمولی وقتی بشر از انجام دادن كاری لذت ببرد و به عبارتی ديگر پاداش بگيرد، از مناطق پايينی مغز او موادی به اسم دوپامين و نوراپي نفرين ترشح می‌شود و بر روي قشر و ساير مراكز حياتي آن اثر مي‌كند و احساس لذت و پاداش به او دست می‌دهد و سعی در تكرار آن عمل دارد. يكی از آثار سوء مواد مخدر فعال شدن همين سيستم است. بنابراين كساني كه يك بار با اين مواد آشنا مي‌شوند چون سيستم پاداش در مغز آنها تقويت شده، تمايلي شديد به تكرار مصرف آن پيدا مي كنند. از بين مواد مخدر هروئين به سهولت در چربي حل مي شود. مغز انسان نيز مقدار زيادی چربی دارد و بنابراين در مقايسه با مرفين و مشتقات آن، هروئين پس از مصرف در زمان كوتاه تری روی مغز اثر می كند. كدئين نيز كه از مشتقات ترياك است به آسانی در سيستم گوارش جذب شده و در بدن تبديل به مرفين می شود. در يك مطالعه روشن شده است كه در معتادان، يكي از آثار سوء مصرف مواد، كاهش جريان خون در بعضي از نواحي مغز است.
اثرات مواد مخدر بر مغز
مهم ترين محل تاثير مواد مخدر بر مغز است. در مغز گيرنده هايي وجود دارد كه اين مواد بر آن ها اثر مي كنند. اين گيرنده‌ها به ٣ گروه تقسيم مي شوند:
- اثر بر برگيرنده هاي گروه اول سبب تنظيم و كاهش احساس درد، كاهش فعاليت مركز تنفس، يبوست و اعتياد مي شود
- اثر برگيرنده هاي گروه دوم سبب كاهش احساس درد و افزايش حجم ادرار مي‌شود
- اثر مواد مخدر بر گيرنده هاي گروه سوم سبب كاهش احساس درد مي‌شود
اثرات اعتیاد بر رفتار
اين مواد حالت خمودگي، ابر گرفتگي شعور ايجاد مي كنند يعني مي توانند بيداري بيش از حد بشر را كاهش دهند. بنابراين آنهايي كه كار فكري شديد، يكنواخت و خسته كننده مي كنند با اولين آشنايي ها در معرض ابتلاي به اعتياد هستند، ابتدا ظاهرا آنها را آرام مي كند اما پس از مدتي قدرت مبارزه، كار و ثمر بخشي را از آنها مي گيرد.
قسمت اعظم دردهاي بشر روانزاد است، انواع كمر دردها، پشت درد، سردرد، دل دردهاي مزمن، دردهاي عضلاني و استخواني، مي تواند جنبه رواني داشته باشد. كساني كه با مراجعه به پزشكان مختلف و استفاده از روش هاي مرسوم فرهنگي، تسكيني براي درد خود نمي يابند، در مقابل مواد مخدر بسيار آسيب پذير هستند.
اعتياد، بتا آندورفين ها كه مواد شبه مخدر درون زا هستند كاهش مي يابد، زيرا با ورود مواد مخدر خارجي جاي شبه مرفين هاي مفيد و توليد شده در بدن شخص را مي گيرد. بنابراين پس از ترك اعتياد و در حين آن كه مواد مخدر خارجي به بدن نمي رسد، مغز ديگر مواد شبه مرفين درون زا ترشح نمي كند، درد و حالت روحي ناخوش و اضطراب و بي قراري در شخص زياد است كه البته پس از مدتي كه از ترك بگذرد مجدداً مغز مواد لازم را ترشح خواهد كرد.
با كاهش آندورفين ها در مغز شخص معتاد و بدن او، خاصيت دشمن كشي مونوسيت ها كه از سلول هاي دفاعي بدن هستند كاهش مي يابد. بنابراين شخص معتاد نسبت به افراد سالم به عفونت ها حساستر است و زودتر مبتلا مي شود.
اثرات مواد مخدر بر بدن
- مواد مخدر آن دسته از سلول هاي دفاعي بدن را كه مسئول از بين بردن مهاجمان به بدن هستند، كاهش مي‌دهند و نيز با كاهش فعاليت آن ها، مي توانند سبب رشد سلول هاي سرطاني شوند.
- تمامي داروهاي مخدر و روانگردان، مغز و نواحي مخـتلف بدن را تـحت تاثير خـود قـرار مي دهند و تعادل شيميايي بدن را بر هم مي زنند.
پیشگیری از اعتیاد در نوجوانان
- خطرات و عوارض مصرف مواد اعتیادآور را خوب بشناسید.
- به هر کس که به تو مواد تعارف کرد محکم و قاطع بگو «نه» اینکه ما بتوانیم به دوست خودمون «نه» بگیم خودش یک هنر است. افراد خوش فکر هر تعارفى که مخالف سلامتى خودشان است براحتى رد مى‌کنند.
- جواب هایى از قبل براى اصرار زیاد اطرافیانتان آماده کنید. پیشاپیش به این جمله ها فکر کنید «خیلى کیف داره»، «شنگول میشی»، «سرحال میشی» و اگر کمى تردید کنید میگویند : «بچه ننه ای»، «ترسویی»، «اول تجربه کن بعد بگو بده»، «هنوز مرد نشدی»، «پس چرا فلانى کشید و معتاد نشد؟ و …
- موادمخدر را حتى یک بار هم امتحان نکنید.
- از رفت و آمد در مکان هاى آلوده و دوستى با افراد مشکوک پرهیز کنید.
- مواد اعتیادآور سم کشنده است که اثراتش به تدریج ظاهر می شود.
- به صحبت هاى پدر و مادرتان که خیرخواه ترین دوستان شما هستند اطمینان کنید. ارتباطاتتان را با آنها محکم کنید.
- با مطالعه، ورزش و تفریحات سالم براى اوقات فراغت خودتان برنامه ریزى کنید.
- آنهایی که موادمخدر را به جوانان معرفى میکنند، چهره اش فرقى با دیگران ندارد. پس دوستان و نزدیکان خودتان را خوب بشناسید.
- بعضی ها فکر می کنند با بقیه فرق دارند و هر وقت که اراده کنند مى توانند مصرف مواد رو کنار بگذارند، در حالى که این طرز تفکر منجر به اعتیاد می شود.
- بیشترین تأثیر مخرب اعتیاد بر ارکان خانواده وارد مى آید، همانطورى که مؤثرترین عامل پیشگیرى از اعتیاد نیز نهاد خانواده است.
پیشگیری از اعتیاد در خانواده
- درباره مواد اعتیادآور (علل و عوامل مؤثر در مصرف مواد، خطرات، عوارض و علائم آن) اطلاعات کافى کسب کنید.
- الگوى مناسبى براى فرزندان خود باشید و هرگز بر خلاف گفته خود عمل ننمائید.
- فضایى ایجاد کنید که فرزندانتان در آن احساس آرامش کنند.
- به صحبت هاى فرزندانتان خوب گوش کنید. با لبخند، تکان دادن سر و استفاده از جملات مثبت نظیر «چقدر جالب»، «من این را نمی دانستم» و … آنها را به گفتن بیشتر تشویق کنید.
- شرایطى ایجاد کنید که شما را محرم اسرار خود بدانند.
- از فرزندانتان انتظار نداشته باشید آرزوهاى برآورد نشده شما را تحقق بخشند.
- با تقویت قدرت اعتماد به نفس، تصمیم گیرى و از بین بردن افسردگى وکم رویى فرزندان، آنها را در برابر شرایط آسیب زا مقاوم سازید.
- وقت بیشترى را با فرزندانتان صرف کنید. با آنان به رستوران، پارک، کوه، سینما و … بروید. به اتفاق آنان به موسیقى گوش دهید و از همه مهمتر به آنان ابراز عشق کنید و بگویید که دوستشان دارید.
- سعى کنید حتى آهنگ صدایتان ملایم و دوستانه باشد.
- فرزندان خود را قبل از رسیدن به سنین بحرانى نسبت به مضرات و عواقب ویرانگر مصرف موادمخدر آگاه سازید.
- آنان را بیش از اندازه و بطور اغراق آمیز نترسانید.
- آنان رابه مطالعه، ورزش و تفریحات سالم ترغیب نمائید و زمینه این امور را برایشان فراهم کنید.
- زمان مناسبى را به گفتگو اختصاص دهید. چرا که فرزند شما ارزش نصایحتان را با ارزش زمانى که به آن اختصاص داده اید می سنجد.
- بین فرزندانتان تبعیض قائل نشوید.