اعتیاد به سیگار و وابستگی به نیکوتین از شایع‌ترین، کشنده‌ترین و پرهزینه‌ترین انواع وابستگی به مواد محسوب می‌شود که اغلب، از سوی افراد نادیده گرفته می‌شود. به طور کلی وقتی صحبت از وابستگی به مصرف ماده‌ای می‌شود، در واقع به اختلالی اشاره می‌شود که عوامل متعددی از جمله: ژنتیک و وراثت، عوامل محیطی، اجتماعی و مسائل روانی در آن دخیل است. کاهش و کنترل تاثیر‌پذیری این عوامل بسیار سخت و گاهی غیرممکن تصور می شود.
به همین علت، وقتی صحبت از ترک سیگار می‌شود بسیاری از افراد به آن به عنوان یک مقوله دست نیافتنی و شاید غیرعملی در درازمدت، نگاه می‌کنند و بر این باورند که ترک دائم سیگار در اکثر موارد، ممکن نیست. اما متخصصان و روانپزشکانی که در حوزه ترک سیگار فعالیت می‌کنند بر این باورند که گرچه رفع همیشگی وابستگی به سیگار مشکل است، اما غیرممکن نیست.
دکتر شریعتی، روانپزشک در پاسخ به این پرسش که آیا ترک موفق و بدون بازگشت سیگار ممکن است و موفقیت در آن به چه عواملی وابسته است، می‌گوید: گرچه راه قطعی و صددرصد برای ترک سیگار وجود ندارد، اما نکته مهم آن است که حتی افرادی که در تلاش‌های نخست برای ترک موفق نمی‌شوند به احتمال زیاد می‌توانند سرانجام به هدف خود برسند. بی‌شک، داشتن انگیزه کافی، پشتکار، خودداری از نا امیدی و کمک گرفتن از متخصصان در ترک اعتیاد سیگار موثر است.
ترک وابستگی از نوع جسمی و روانی
دکتر شریعتی با اشاره به این که وابستگی جسمی به نیکوتین معمولا خود را به صورت نیاز به مصرف بیشتر در طول زمان و علائم جسمانی ترک سیگار نشان می‌دهد، می‌گوید: وابستگی روانی به سیگار نیز معمولا به صورت میل شدید به مصرف و ناتوانی در کنترل مصرف و صرف وقت و هزینه زیاد به منظور تهیه آن نشان می‌دهد. به بیان دیگر، وابستگی به نیکوتین هم جسمی و هم روانی است و در مواردی این دو از هم قابل تفکیک نیست و در حقیقت دو روی یک سکه است.
این روانپزشک تاکید می‌کند: در واقع، ترک سیگار با توجه به وابستگی‌های جسمی و روانی همراه آن ممکن است. آمارها نشان می‌دهد به طور متوسط ۵۰ درصد افراد سیگاری در نهایت، موفق به ترک سیگار می‌شوند. معمولا افراد تلاش‌های متعددی برای ترک دارند که در هر تلاش حدود ۵ تا ۱۰ درصد احتمال موفقیت وجود دارد. البته در صورتی که افراد از درمان‌های دارویی و غیردارویی موجود کمک بگیرند احتمال موفقیت به طور چشمگیری افزایش می‌یابد.
ترک وابستگی روانی به سیگار سخت‌تر است
معمولا عوارض جسمی ترک سیگار، فقط طی چند روز اول در شکست خوردن این تلاش‌ها نقش دارد و آنچه در دراز مدت باعث عود و بازگشت به مصرف سیگار می‌شود عوامل روانی مثل هوس است. دکتر شریعتی با اشاره به این مطلب می‌گوید: مواد به‌صورت کلی و سیگار به طور خاص اثرات درازمدتی بر مغز می‌گذارد که برطرف شدن این اثرات مدت زیادی طول می‌کشد. فرد سیگاری معمولا در زمان ترک با شرایط و محیط‌هایی روبه‌رو می‌شود که به طرز بسیار قوی موجب برانگیخته شدن هوس کشیدن مجدد سیگار در وی می‌شود.
چه کسانی در ترک دائم سیگار موفق هستند؟
دکتر شریعتی در این باره توضیح می‌دهد: شرط اصلی و لازم برای ترک یک عادت مضر، داشتن انگیزه بالا است. بنابراین افرادی که انگیزه بالاتری دارند در ترک سیگار موفق‌تر هستند. دلایل متعددی می‌تواند در موفق نبودن پروسه ترک سیگار نقش داشته باشد. مثلا افرادی که به‌علت مشکلات بیولوژیک در گیرنده‌های نیکوتینی نیاز بیشتری به نیکوتین دارند و نیز افرادی که بدن شان به‌علت مصرف طولانی‌مدت نیکوتین، خود را با نیکوتین بالا تطبیق داده است، معمولا در پروسه ترک سیگار با شکست مواجه می‌شوند.
این روانپزشک می‌افزاید: اما مسائل دیگری هم در شکست ترک موثر است. مثلا محیط اجتماعی و خانوادگی که باعث می‌شود فرد به طور مکرر در معرض دیدن سیگار قرار بگیرد یا مشکلات دیگری مثل افسردگی و اضطراب که می‌تواند برانگیزاننده هوس در فرد باشد. برخی از افراد نیز ممکن است به علل دیگری از جمله افزایش وزن دوباره رو به مصرف سیگار بیاورند.
توصیه‌هایی برای موفقیت در ترک سیگار
به گفته دکتر شریعتی، فردی که تصمیم جدی برای ترک سیگار گرفته است قبل از آغاز روند ترک باید بداند که ترک یک عادت، کاری سخت و طاقت فرسا و در صورت موفقیت، بسیار شیرین و لذت‌بخش است. هنگامی که فرد تصمیم به ترک می‌گیرد در حقیقت به راهی پر فراز و نشیب قدم می‌گذارد. برخی فکر می‌کنند که ترک سیگار یک پروسه همه یا هیچ است و برخی هم پس از مدتی از ترک، مغرور می‌شوند و خود را ایمن از بازگشت می‌دانند و در هنگام عود معمولا چنین افرادی فکر می‌کنند که با یک یا دو نخ سیگار اتفاقی نخواهد افتاد. در حالی که همین مصرف کم نیز می‌تواند آتش بازگشت به سیگار را شعله‌ور کند.
وی توصیه می‌کند: تا حد امکان باید از سرنخ‌هایی که افراد را پس از ترک به یاد سیگار می‌اندازد دوری شود و پس از گرفتن تصمیم برای ترک نیز نباید حتی یک نخ سیگار در منزل نگهداری شود. با دوستان سیگاری نیز باید کمتر معاشرت شود و از حضور در جمعی که در آن سیگار کشیده می‌شود نیز اجتناب شود. به خاطر داشته باشید که بحث اعتیاد به سیگار، یک موضوع زیست شناختی، روانی و اجتماعی است و خانواده و اطرافیان مهم‌ترین قسمت از این شبکه اجتماعی را تشکیل می‌دهند. بنابراین نقش حمایتی آنان در ایجاد انگیزه و فراهم کردن شرایط محیطی لازم برای ترک سیگار بسیار موثر است.