اعتیاد چیست معتاد کیست ؟

اعتیاد چیست؟ فرد معتاد کیست؟ اینها سوالاتی است که شاید به نظر بیاید جواب بسیار ساده ای دارد اما واقعیت آنقدرها هم ساده نیست. اعتیاد به مواد مخدر مختلف می تواند اثراتی سوء بر جنبه های مختلف زندگی فرد داشته باشد. با شناخت این اثرات و نتایج آن می توان از گرفتار شدن به دام اعتیاد رهایی جست. در ادامه این مقاله از کلینیک ترک اعتیاد نگین به بررسی پاسخ های سوالات مطرح شده در ابتدای بحث می پردازیم.

اعتیاد چیست

اعتیاد یا به عبارتی دیگر، خوگری حالتی است که شخص به دلایل روانی یا مصرف مواد شیمیایی قادر نیست تکرار یک عمل را کنترل کند و یا بهتر بگوییم در اراده خود دچار ضعف می‌شود. همان‌طور که از کلمه اعتیاد برداشت می‌شود، اعتیاد تنها مختص به اعتیاد به مواد مخدر یا مواد شیمیایی نیست و می‌تواند مجموعه بزرگتری از اعمال را در بر بگیرد. ولی در این مطلب ما می‌خواهیم به طور خاص به اعتیاد مواد یا همان سو مصرف مواد بپردازیم. گفتیم که یک فرد معتاد در اراده خود بر کنترل میل به مواد، ضعف دارد حال آنکه ضعف در اراده به خودی خود، یک بیماری نیست ولی سو مصرف مواد، قطعاً در دسته بیماری‌ها قرار می‌گیرد. اعتیاد با تأثیری که بر سیستم مرکزی اعصاب می‌گذارد، اختلالی در عمل‌کرد مربوط به رفتار-پاداش ایجاد می‌کند که نهایتاً این اختلال، فرد را دوباره و دوباره‌ها به سمت مصرف مواد می‌کشاند. بنابراین با این تأثیر منفی بر سیستم اعصاب، اعتیاد یک نوع بیماری محسوب می‌شود. سیستم رفتار-پاداش که توسط اعصاب مرکزی، کنترل می‌شود، یکی از مباحث مهم در زمینه عصب‌شناسی و به دنبال آن روانشناسی می‌باشد، که اصلی‌ترین و مهم‌ترین نقش را در موضوع اعتیاد، به خود اختصاص داده است. هر چند که فردی به سو مصرف مواد دچار شده است، نه تنها در زمینه مغزی و روانی، دچار اختلالات است بلکه تمام سلول‌های بدن او نیز، بعد از مدتی، برای انجام کار‌های خود، نیاز به مواد خواهند داشت. اثرات منفی سو مصرف مواد یا همان اعتیاد بسیار گسترده است، این تأثیرات بر خانواده و به دنبال آن در اجتماع بروز می‌کند، برای همین از نظر پزشکی، روانشناسی، اجتماعی و اقتصادی قابل مطالعه و توجه است. یکی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی که در دنیای امروز بودجه‌های سنگینی از دولت‌ها را به خود اختصاص می‌دهد اعتیاد است، بسیاری از دولت‌ها و نهاد‌های اجتماعی سعی می‌کنند با ایجاد آگاهی، نوعی پیشگیری به اعتیاد را برنامه‌ریزی کنند که از همه نظر به صرفه‌تر از درمان خواهد بود.

فرد معتاد کیست؟

اعتیاد چیست معتاد کیست؟ پاسخ به این سؤالات، زمینه‌های بسیار گسترده‌ای را در بر می‌گیرد. شاید تا چند سال پیش از این، تنها افرادی که به سو مصرف مواد دچار بودند جز افراد معتاد به حساب می‌آمدند ولی در حال حاضر، اعتیاد می‌تواند به کار، گوشی، بازی‌های دیجیتال یا اینترنت هم بوجود بیاید. قرار شد که در این مطلب به طور اختصاصی درباره اعتیاد به مواد صحبت کنیم. در این زمینه می‌توانیم تمرکز بیشتری روی اعتیاد چیست معتاد کیست داشته باشیم و پاسخ‌های دقیق‌تری برای آن پیدا کنیم. وقتی فردی به طور مکرر از مواد مخدر صنعتی یا سنتی یا الکل استفاده کنید، بدن یک پاسخ فیزیولوژیک به آن نشان می‌دهد که همان اعتیاد خواهد بود. معمولاً افرادی که برای بار اول مصرف مواد را تجربه می‌کنند نوعی آرامش و تسکین موقت می‌یابند که گاهی همراه با نشاطی زودگذر است. فرد برای تجربه دوباره این احساسات در جستجوی دوباره مواد خواهد بود. وقتی استفاده از مواد تداوم پیدا کند، غیر از اعتیاد روانی، جسم هم درگیر می‌شود و نهایتاً بدون مصرف مواد، فرد قادر به انجام کار‌های روزمره و ساده هم نخواهد بود. در ادامه به طور دقیق‌تر بررسی می‌کنیم که اعتیاد چیست معتاد کیست.

چه زمانی فرد معتاد محسوب می‌شود؟

نوع اعتیاد به موادی که فرد مصرف می‌کند تا حد زیادی ارتباط دارد. برای مثال اعتیاد به مواد سنتی با اعتیاد به مواد صنعتی، تفاوت‌هایی دارند بنابراین نمی‌توان دوزی از مواد را در نظر بگیریم و بگوییم اگر شخصی تا این میزان مصرف می‌کند، حتماً معتاد است. پس هر کسی که مواد مصرف کرده یا می‌کند در دسته معتادان قرار نمی‌گیرد. اعتیاد به هر ماده‌ای، چند مرحله دارد:

۱. آشنایی با مواد
۲. مصرف
۳. اعتیاد

معمولاً فرد توسط یک دوست یا جمعی دوستانه با مواد مخدر یا روانگردان آشنا می‌شود و با تشویق یا پیشنهاد دوستان، مواد را مصرف می‌کند. حال ممکن است فرد به فراخور وضعیت جسمی و روانی خویش، این مصرف را دیگر هرگز انجام ندهد، ممکن است تنها در مواقعی خاص به عنوان تفریح از مواد استفاده کند که فواصل استفاده از آن بسیار طولانی مدت باشد. باز هم این شخص ممکن است همیشه به صورت تفننی مصرف کننده باقی بماند و به این ترتیب معتاد محسوب نشود. اگر فرد از حالت تفننی مصرف مواد را بیشتر کند، میزان تطبیق پذیری بدن بالا رفته و او باید برای تجربه نئشگی، هر بار، مقدار بیشتری مصرف کند و فواصل بین مصرف را کوتا‌ه‌تر نماید. در این حالت فرد یک مصرف کننده شدید است، اگر تنها یک روز مواد را مصرف نکند دچار بیقراری می‌شود، در وضعیت تحصیلی، عاطفی و فعالیت‌های اجتماعی خود، تغییرات منفی را حس خواهد کرد. هنوز هم چنین شخصی معتاد محسوب نمی‌شود و ممکن است با اراده یا ایجاد انگیزه‌های بیرونی یا درونی، فرد تبدیل به مصرف کننده تفننی شود یا به کلی دیگر مواد مصرف نکند. با این حال مرحله مصرف شدید بسیار حساس است و عموما فرد، با مصرف بیشتر مواد، از نظر روانی و جسمی معتاد شده و اولویت اول او، تهیه و مصرف مواد خواهد بود. به گونه‌ای که اگر مواد به او نرسد، ابتدا خماری و سپس درد بروز می‌کنند. چنین فردی معتاد است. نکته مهم در مورد فرد معتاد این است که اون دیگر تبدیل به مصرف کننده تفننی نمی‌شود. حتی اگر فردی معتاد تصمیم به ترک بگیرد باید برای همیشه مواد را ترک کند و گرنه حتی مصرف یکباره آن، بازگشت به اعتیاد اطلاق می‌گردد.

رابطه اعتیاد و ژنتیک

رابطه اعتیاد و ژنتیک یکی از موضوعات چالش برانگیز در سال های اخیر بوده است.بر اساس مطالعات گسترده‌ای که بر روی بیماری اعتیاد انجام شده است، مشخص شده که عواملی مانند ژنتیک، فیزیولوژیک و شرایط اجتماعی بر معتاد شدن افراد تأثیر مستقیم و زیادی دارند. شاید برای شما کمی عجیب به نظر برسد که حتی وجود یک یا چند ژن به‌خصوص در افراد، امکان ابتلا آن‌ها به اعتیاد را افزایش بدهد ولی این واقعیت ثابت شده است. به زبان ساده می‌توانیم تا حدی این موضوع را شرح دهیم. اگر به یاد داشته باشید، گفتیم که اعتیاد به مواد، به شدت بر سیستم مرکزی اعصاب تأثیر می‌گذارد و به نوعی با عمل‌کرد رفتار-پاداش در ارتباط است. حال اگر فرد، حامل ژن یا ژن‌های مربوطه باشد و به علاوه در شرایط اجتماعی نامناسبی قرار بگیرد، امکان ابتلا به اعتیاد در او افزایش پیدا می‌کند. به این صورت که در یک جامعه نا‌سالم محیطی فراهم می‌شود که فرد، به مصرف مواد تشویق یا دعوت شود و پس از مراحل مصرف تفننی، با وجود اطلاعی که از عواقب این کار دارد، باز هم مصرف را انجام می‌دهد تا وارد مرحله مزمن بشود. اینجاست که تأثیر ژن، مشخص می‌شود، به این صورت که سیستم مرکزی اعصاب این شخص، کمی ضعیف‌تر از حالت نرمال عمل می‌کند و با عادتی که بوجود مواد پیدا کرده، فرد را به سمت مصرف بیشتر و بیشتر سوق می‌دهد.

علایم دیگر اعتیاد

علایم دیگر اعتیاد نیز در تشخیص اعتیاد مهم است. پیش از این مواردی را بر شمردیم که بر اساس آن‌ها، می‌توانیم اعتیاد را تعریف کنیم و بگوییم چه کسی و با چه علائمی معتاد محسوب می‌شود. با این حال شاید تعاریف گسترده‌تری نیاز داشته باشیم. متأسفانه یکی از نکاتی که اعتیاد را به موضوعی بغرنج تبدیل می‌کند، عدم بینش و آگاهی افراد معتاد است. به این ترتیب بسیاری از معتادان خود را معتاد نمی‌دانند، ممکن است در حالتی از انکار قرار گرفته و خود را مصرف کننده‌های تفننی معرفی کنند، این انکار گاهی به صورت خود‌آگاه و گاهی به طور ناخودآگاه رخ می‌دهد. برای همین علایم و نشانه‌های دقیق‌تری وجود دارند که پزشک یا نزدیکان فرد، با مراجعه به این علایم از ابتلا یا عدم ابتلا به اعتیاد در او، آگاه می‌شوند. این علایم صرفاً برای تعریف بیماری اعتیاد مورد استفاده هستند و برای تشخیص اعتیاد راه‌های ساده‌تر و دقیق‌تری مانند آزمایش خون و ادرار وجود دارد که با انجام آن در فواصل مشخص، اطلاع از وضعیت فرد، قطعی خواهد بود. با این حال به دلیل اینکه بخش بزرگی از بیماری اعتیاد به وضعیت روانی فرد مبتلا، ارتباط دارد، تست اعتیاد، پیشنهاد نمی‌شود زیرا ممکن است این کار صدمات روحی مضاعفی به بیمار تحمیل کرده و راه‌های کمک به او را از بین ببرد.

اگر در یک دوره ۱۲ ماهه حداقل ۳ مورد از علایم زیر در فرد مشاهده شود، او به بیماری اعتیاد دچار شده است:

- بالا رفتن تطبیق پذیری بدن در مقابل مواد (برای تجربه نئشگی به مواد بیشتری نیاز دارد).
- مرتبا بدنبال موقعیتی برای مصرف مواد باشد.
- دفعات مصرف مواد را افزایش بدهد.
- بر میزان مصرف مواد، کنترلی نداشته باشد.
- از عواقب خطرناک مواد آگاه شود ولی با این حال به مصرف ادامه بدهد.
- در صورتی که به او مواد نرسد دچار علایم خماری گردد.

می‌توان گفت که مهم‌ترین نشانه، مورد آخر است که به صورت خواب آلودگی، بی‌خوابی، پرخاشگری، خمیازه‌، بیقراری و نهایتاً درد بروز می‌کند. خماری هم به دلایل جسمی و هم به دلایل روانی رخ می‌دهد.

تعریف اعتیاد از نظر روانشناسی

تعریف اعتیاد از نظر روانشناسی یکی از مهم‌ترین جنبه‌های اعتیاد است که پیش نیازی برای مطالعه اجتماعی اعتیاد و همچنین درمان پزشکی فرد معتاد محسوب می‌شود. در اکثر موارد، فرد به دلایل روحی و کمبود‌هایی که در این زمینه احساس می‌کند، به مصرف مواد روی می‌آورد و با افزایش تعداد دفعات مصرف، معتاد می‌شود. دلایل مختلفی می‌توانند باعث قرار گرفتن فرد در معرض اعتیاد باشند. قطعاً بسیاری از این موارد را برای سال‌های متمادی از رسانه‌های مختلف شنیده‌اید. این موارد عموما زمینه‌ای برای بیماری‌های روحی ایجاد کرده و فرد را به مصرف مواد سوق داده‌اند. برای مثال طلاق، بیکاری، شکست در مسائل مالی یا عاطفی، جدایی والدین، شرایط اجتماعی نامناسب و عدم آگاهی از جمله این عوامل هستند. معمولاً افرادی که جذب مواد مخدر می‌شوند، مشکلاتی مانند افسردگی، اضطراب، عدم اعتماد به نفس را دارند که مصرف مواد می‌تواند برای مدتی کوتاه و گذرا، این احساسات ناخوشایند را از بین ببرد. آرامش، تسکین و شادی در مصرف کننده ایجاد می‌شود و بعد از بازگشت او به حالت عادی، شخص دوباره به فکر تهیه و مصرف مواد می‌افتد تا احساسات خوشایند را باز هم تجربه کند. متأسفانه مضرات مصرف مواد بسیار بیش از این هستند که برای چند دقیقه تسکین، پیشنهاد شوند. به هرحال با هر بار مصرف میزان تطبیق پذیری بدن افزایش می‌یابد، و برای نئشگی نیاز به مواد بیشتری است. این روند تکرار می‌شود تا جایی که عملاً هیچ احساس خوشایندی به مصرف کننده دست نمی‌دهد و صرفاً برای چند دقیقه، علایم خماری رفع می‌شوند.

گفتیم افرادی که زمینه بیشتری برای اعتیاد دارند در جستجوی آرامش و شادی به مواد پناه می‌برند. تعریف اعتیاد از نظر روانشناسی تا حد زیادی به این موضوع تمرکز دارد چرا که هر انسانی به صورت ذاتی و ناخودآگاه، در جستجوی لذت می‌باشد. این لذت می‌تواند شامل احساسات خوشایندی مانند آرامش یا شادی باشد. از طرفی بخشی از وجود هر فرد، ذهن خودآگاه او است. بر اساس منطق، ذهن خودآگاه، هر لذتی را برای خود هموار نمی‌داند زیرا عواقب را در نظر می‌گیرد و قادر است با تکیه بر قدرت اراده، وسوسه‌های آنی را شکست بدهد. به این ترتیب است که آگاهی و تربیت افراد، از سنین کودکی تا جوانی، شرایطی را بوجود می‌آورد که حتی در مواقع بحرانی و سخت زندگی، مصرف مواد، به عنوان یک انتخاب مطرح نشود.

مواردی که نام بردیم تا حد زیادی به فرهنگ و آگاهی جامعه مرتبط است که نهاد خانواده با تاثیرپذیری از آن، افراد را تربیت می‌کند. می‌توانیم این قسمت از موضوع را با تعریف اعتیاد از نظر روانشناسی اجتماعی مورد بررسی قرار بدهیم ولی فراموش نکنید که وقتی شخص درگیر مصرف مواد مخدر شد، عوامل جسمی و روحی دست به دست هم می‌دهند تا مصرف بیشتر بشود. برای همین بعد از مدتی این دو عامل بر هم تأثیر می‌گذارند و زندگی شخص را به طور کلی مختل می‌کنند. اگر فرد معتاد، مصرف مواد را ترک کند، بعد از دوره کوتاهی، اعتیاد جسمی برطرف می‌شود ولی تا مدت طولانی‌تری، اعتیاد روانی باقی خواهد ماند، که مشاوره افراد متخصص و حمایت خانواده از عواملی هستند که می‌توانند این نوع اعتیاد را نیز بر طرف کنند.

تعریف علمی اعتیاد

تعریف علمی اعتیاد به شکلی مفصل پیش از این در مطلبی که می‌خوانید، بررسی شد با این حال برای تعریف علمی اعتیاد می‌توانیم از یک عبارت استفاده کنیم: خوگری. همان‌طور که از معنای این کلمه یا عبارت، مشخص است، وقتی عادت به کاری پیدا کردیم به شکلی که ترک آن برای ما تقریباً غیر ممکن باشد، دچار اعتیاد شده‌ایم. ترک اعتیاد در مراحل اولیه همراه با خلاء و کمبود مبهمی خواهد بود که ما را بی‌قرار می‌کند. اعتیاد می‌تواند مربوط به تکرار فرآیند یا مصرف مواد باشد. در این مطلب به طور خاص، تعریف علمی اعتیاد به مواد را بررسی می‌کنیم. اعتیاد به هر ماده‌ای دارای دو جنبه خواهد بود:

اعتیاد جسمی

اعتیاد جسمی، پاسخی است که بدن به مصرف مکرر مواد یا دارو‌های دیگر می‌دهد. حالا در این بخش می‌خواهیم دقیق‌تر بگوییم که چگونه اعتیاد در سیستم بدن اختلال ایجاد کرده و فرد را نیازمند مواد می‌کند. برای تمام واکنش‌هایی که در بدن اتفاق می‌افتند، سلول‌های عصبی درگیر هستند. هر سلول عصبی دارای گیرنده است که این گیرنده‌ها پیام‌های عصبی را دریافت می‌کنند. برای انتقال پیام‌های عصبی، موادی بین گیرنده‌های عصبی وجود دارند که میانجی‌های عصبی نامیده می‌شوند. بسیاری از مواد مخدر یا مواد اعتیادآور، جایگزین این میانجی‌های عصبی می‌شوند زیرا ساختاری شبیه به آن‌ها دارند. وقتی فردی مصرف مواد را تکرار می‌کند، سلول‌های عصبی به این مواد به عنوان میانجی خود عادت کرده و اعمال خود را با استفاده از آن‌ها انجام می‌دهند. بنابراین اگر این مواد به بدن نرسند، سلول‌های عصبی در انتقال پیام دچار مشکل می‌شوند و علائمی مانند تشویش، اضطراب، پرخاشگری، بی‌خوابی، خواب آلودگی و مهم‌تر از همه درد بروز می‌کند. شاید جالب باشد که بدانید، دوره ترک اعتیاد جسمی بسیار کوتا‌ه‌تر از دوره ترک اعتیاد روانی است.

اعتیاد روانی

اعتیاد روانی به دلیل احساساتی مانند آرامش، نشاط و... که مصرف مواد مخدر باعث آن می‌شود، بوجود می‌آید. هر چند که دلیل بوجود آمدن این احساسات هم ناشی از فعل و انفعالاتی است که بعد از مصرف مواد در مغز یا سیستم عصبی اتفاق می‌افتند. برای مثال مصرف ماده‌ای مانند شیشه، ترشح دوپامین را در مغز افزایش می‌دهد و به همین دلیل فرد احساس شادی کرده و فکر می‌کند انرژی لازم برای انجام هر کاری را دارد. وقتی مصرف ماده مخدر یا روانگردان به تعویق می‌افتد میزان دوپامین به شدت پایین می‌آید و فرد دچار اضطراب، ناراحتی و پرخاش می‌شود و در جستجوی مواد بر می‌آید. پس تمام مواد مخدر یا روانگردان در سیستم عصبی اختلال ایجاد می‌کنند و خلق و خوی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند. به علاوه حتی اگر فرد از نظر جسمی هنوز به مواد معتاد نشده باشد، با به یاد آوردن، تأثیرات مصرف، علاقه‌مند است که دوباره آن حالات را تجربه کند. به این ترتیب اعتیاد روانی نقش مهم‌تری از اعتیاد جسمی دارد. حتی در افرادی که پروسه ترک اعتیاد را طی می‌کنند، اعتیاد روانی باعث لغزش و بازگشت به مصرف مواد می‌گردد. البته لازم به ذکر است که گاهی عوارض اعتیاد به مواد، جبران ناپذیر هستند. برای مثال برخی میانجی‌های عصبی برای همیشه از بین می‌‌روند و دیگر ترشح نخواهند شد.

در آخردرمان و ترک اعتیاد حتماً باید زیر نظر افراد و گروه‌های متخصص انجام شود. همچنین پیشگیری همیشه بهتر از درمان بوده و تنها نیاز به آگاهی دارد. برای درمان و ترک اعتیاد و یا کسب اطلاعات بیشتر با کلینیک ترک اعتیاد نگین تماس بگیرید.