کانابیس (Cannabis) گیاهی از خانواده شاهدانه است که از برگ و گل آن موادی مانند ماریجوانا و حشیش به‌دست می‌آید. این گیاه به‌دلیل داشتن ترکیبات فعال THC و CBD، هم در مصارف تفریحی و هم درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما تأثیرات روان‌گردان آن باعث شده در بسیاری از کشورها به‌عنوان ماده‌ای کنترل‌شده شناخته شود. شناخت تفاوت میان کانابیس، ماریجوانا و حشیش برای درک واقعی اثرات این گیاه و پیشگیری از خطرات اعتیاد، ضروری است.
در ادامه این مقاله از مرکز ترک اعتیاد نگین به‌صورت جامع بررسی می‌کنیم که کانابیس دقیقاً چیست، چه تفاوتی با سایر مشتقات خود دارد و چگونه بر بدن و ذهن تأثیر می‌گذارد. برای تحلیل دقیق‌تر و عمیق‌تر، پیشنهاد می‌کنیم پادکست زیر را گوش کنید.
کانابیس یعنی چی؟
کانابیس نام علمی گیاهی از خانواده شاهدانگان (Cannabaceae) است که با نام‌های محاوره‌ای متعددی شناخته می‌شود. اصطلاح کانابیس یعنی گیاه مادر که مواد مختلفی از آن به دست می‌آید. در محاوره، ممکن است این ماده را با نام‌هایی چون مری جین، بنگ یا مری جین مخدر نیز بشنوید. این گیاه سه گونه اصلی ساتیوا، ایندیکا و رودرالیس دارد.
اشتباه رایج این است که کانابیس را با ماریجوانا یکی بدانیم. در واقع، ماریجوانا صرفاً یکی از فرآورده‌های گیاه کانابیس است و نه خود گیاه.
در fda آمده است:
کانابیس گیاهی از خانواده Cannabaceae است و بیش از هشتاد ترکیب شیمیایی فعال زیستی دارد. شناخته‌شده‌ترین ترکیب‌ها تی‌اچ‌سی (THC دلتا-۹) و کانابیدیول (CBD) هستند.
تفاوت کانابیس، ماریجوانا و حشیش
این سه اصطلاح گرچه اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما از نظر ساختار، قدرت و نحوه مصرف کاملاً متفاوت هستند. شناخت این تفاوت برای جلوگیری از سردرگمی و درک خطرات ناشی از هرکدام حیاتی است:
| اصطلاح | توضیح دقیق | شکل ظاهری |
|---|---|---|
| کانابیس | گیاه مادر (شاهدانه) که تمام فرآورده‌ها از آن به دست می‌آیند. | بوته سبز رنگ |
| ماریجوانا | برگ و گل خشک‌شده کانابیس برای مصرف تفریحی یا تدخینی. | توده‌ای خشک، سبز تا قهوه‌ای |
| حشیش | رزین فشرده و پر THC استخراج‌شده از گیاه کانابیس. | ماده‌ای جامد، چسبنده و تیره رنگ |
ترکیبات شیمیایی کانابیس (THC و CBD)
گیاه کانابیس حاوی بیش از ۱۰۰ ترکیب شیمیایی فعال به نام کانابینوئیدها است که دو مورد از آن‌ها اهمیت بیشتری دارند:
- THC (تتراهیدروکانابینول): این ترکیب، عامل اصلی اثرات روان‌گردان کانابیس است. THC با اتصال به گیرنده‌های کانابینوئید در مغز (به ویژه در نواحی مسئول حافظه، هماهنگی و زمان) باعث ایجاد حس سرخوشی، تغییر ادراک و بالا رفتن می‌شود.
- CBD (کانابیدیول): برخلاف THC، این ترکیب غیرروان‌گردان است و اثرات آرام‌بخش و ضدالتهابی دارد. CBD اغلب در محصولات درمانی و بدون نسخه برای کاهش درد، اضطراب و تشنج استفاده می‌شود و باعث بالا رفتن نمی‌شود.
انواع کانابیس
برای درک بهتر اثرات، انواع کانابیس را بر اساس ساختار ژنتیکی و تأثیرات رایج دسته‌بندی می‌کنند:
- ایندیکا (Indica): گونه‌ای با منشأ مناطق کوهستانی آسیا مانند افغانستان و پاکستان است. گیاهی کوتاه‌قد، متراکم و دارای برگ‌های پهن و تیره‌رنگ می‌باشد. میزان THC در آن معمولاً متوسط تا بالا و میزان CBD نسبتاً بیشتر از ساتیوا است. بوی آن اغلب تند، خاکی و گاهی شیرین است.
- ساتیوا (Sativa): این گونه از مناطق گرم و استوایی مانند تایلند، مکزیک و کلمبیا منشأ گرفته است. گیاهی بلند، باریک و با برگ‌های نازک و کشیده است. میزان THC در آن بیشتر و CBD کمتر از ایندیکا است. رایحه‌اش معمولاً مرکباتی، چوبی یا گیاهی است.
- هیبرید (Hybrid): گونه‌ای ترکیبی حاصل از اصلاح نژاد بین ایندیکا و ساتیوا است. ساختار و ترکیبات شیمیایی آن بسته به نوع غالب ژنتیکی متفاوت است. ممکن است ظاهری شبیه ایندیکا داشته باشد اما از نظر ترکیب THC و CBD متعادل‌تر باشد. بوی آن متغیر و ترکیبی از ویژگی‌های دو نوع والد است.
در عکس زیر به اثرات هر کدام از این گیاهان اشاره شده است.
خطرات اعتیاد به کانابیس
اگرچه ممکن است تصور شود اعتیاد به کانابیس صرفاً روانی است، اما مصرف طولانی‌مدت می‌تواند منجر به وابستگی شدید و عوارض جسمی و شناختی جدی شود.
اثرات کوتاه‌مدت:
- سرخوشی، خنده و احساس آرامش کاذب
- افزایش ضربان قلب و فشار خون
- قرمزی چشم‌ها و خشکی دهان
- افزایش شدید اشتها (مانچیز)
- تغییر ادراک زمان و فضا
اثرات بلندمدت (مصرف مکرر):
- اعتیاد روانی و وابستگی شدید به ماده (که نیاز به خدمات روان‌شناسی دارد)
- کاهش قابل توجه تمرکز، هوش و توانایی حل مسئله
- مشکلات حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت
- افزایش خطر ابتلا به اختلالات روان‌پریشی، به ویژه در افراد مستعد
- آسیب به دستگاه تنفسی (در صورت مصرف تدخینی)
کانابیس، با وجود سابقه طولانی در تاریخ، امروزه به عنوان یک ماده اعتیادآور و مضر شناخته می‌شود که می‌تواند بر سلامت جسمی و روانی فرد تأثیرات منفی و پایداری بگذارد. آگاهی از تفاوت‌های آن با ماریجوانا و حشیش و درک نقش THC و CBD، گام اول در مسیر پیشگیری است. اگر شما یا عزیزانتان با خطر اعتیاد به کانابیس یا سایر مواد مخدر مواجه هستید، تیم متخصص مرکز ترک اعتیاد نگین آماده ارائه خدمات درمانی و مشاوره‌ای تخصصی به شماست.